ملات ماده خمیری شکلی است که مصالح بنایی را به یکدیگر می‌چسباند و آنها را به دیوار و سایر اجزای ساختمان بدل می‌سازد.ملات گچ و خاک ملاتی است که از مخلوط شدن گچ و خاک رس بدست می آید. هر نوع ملات که بخواهیم بسازیم باید بعد از تعیین اجزاء تشکیل دهنده ملات و مخلوط کردن آنها به آن آب اضافه کرده و دوباره ملات رامخلوط کنیم اما برای ساختن ملات گچ و یا ملات گچ و خاک باید دانه های گچ یا گچ و خاک را داخل آب بریزیم، بدین طریق که ابتدا مقدار کمی آب در استامبولی می ریزیم آنگاه دانه های گچ و یا گچ و خاک راکه قبلاً به نسبت ضعیف مخلوط شده با دست درون آن می پاشیم تا کلیه دانه ها در مجاورت آب قرار گیرد تا یکنواخت ، همگن و روان گردد.
اجزای ملات
ملات از دو قسمت اصلی تشکیل میشود: چسب (سیمان،گچ) که دارای حجم کمی بوده و جسم پر کننده (ماسه،خاک)که تقریباً در حدود ۸۰ درصد حجم ملات را تشکیل می‌دهد.
انواع ملات گچ
ملات ها را می‌توان به دو گروه ملاتهای زودگیر که ماده چسبنده آن گچ میباشد و ملاتهای دیرگیر تقسیم کرد.
ملاتهای زودگیر بسیار زود گیر بوده بطوریکه پس از ۳ الی ۴ دقیقه بعد از آنکه با آب مخلوط شدند شروع به سخت شدن نموده وبعد از آن ۱۰الی ۱۵ دقیقه پس از مصرف عمل سخت شدن آنها به پایان می‌رسد (بیشتر در تیغه های ۵ سانتیمتری استفاده میشود).
ملاتهای دیرگیر: این ملات ها اغلب در مجاورت هوا و گاهی نیز در زیر آب سخت می شوند. زمان سخت شدن این ملات ها اغلب از 2 ساعت شروع شده و عموما تا 72 ساعت به بالاترین میزان سختی خود می رسند.
ملات گچ و خاک
گچ ، در موارد روی دیوارها ، به صورت تنها به کار نمی رود ، بلکه با درصدی از خاک مخلوط می شود که به آن گچ و خاک گفته می شود . گچ و خاک معمولا نسبتا به گچ خالی بهتر به دیوار آجری چسبیده و عملکرد جالبی دارد . اما آزمایش ها نشان می دهد که وقتی گچ را با خاک مخلوط می کنیم ، ( مثلا نسبت یک به یک خاک و گچ ) مقاومت مصالح تولیدی به شدت کاهش می یابد . لذا کاربرد گچ و خاک فقط روی دیوار است. منظور از ملات گچ و خاک ملاتی است که از مخلوط شدن گچ و خاک رس به نسبت پنجاه درصد از هر کدام بدست امده باشد البته با توجه به تندگیر و کندگیر بودن گچ ممکن است میزان خاک رس کمتر یا بیشتر بشود.
خاک را به دلایل زیر با گچ مخلوط می نمایند:
قیمت خاک رس از گچ ارزانتر است. سنگ گچ را پس از استخراج به کوره برده و عملیاتی روی ان انجام می دهند که موجب هزینه است در صورتیکه خاک رس را پس از استخراج مستقیما به مصرف می رسانند و در هر شرایط قیمت خاک رس از گچ ارزانتر است در نتیجه ملات گچ و خاک بسیار اقتصادی تر از گچ تنها است. ملات گچ و خاک دیر گیرتر از ملات گچ می باشد. بدین علت دیرتر سخت شده و در نتیجه کارگران گچ کار بیشتر فرصت دارند تا آن را روی ردیف قبلی آجر پهن نموده و ردیف بعدی آجر را روی آن بچسبانند. روی هم رفته کار کردن با آن آسان تر است. ملات گچ و خاک از ملات گچ پلاستیک تر می باشد و زیر ماله بنا بهتر شکل می گیرد.
موارد استفاده ملات گچ و خاک
ملات های گچ و همچنین ملات گچ وخاک آماده، بیشتر موقع ساختن طاق ضربی و دیوار های تیغه ای ۵ سانتی متری به کار می رود. درصد خاک و گچ بستگی به سرعت گیرایی گچ دارد و معمولاً حدود ۸۰ در صد گچ و ۲۰ درصد خاک رس است.
ملات گچ اگر در جوار فلزات قرار گیرد، بعد از مدتی با فلزات ترکیب می شود و ایجاد سولفات می کند.
روش ساخت ملات گچ و خاک
ابتدا قدری آب درون استانبولی می ریزند (حداکثر نصف حجم استانبولی چون اگر در ساخت ملات گچ،میزان آب، زیاد تر از حد لازم باشد، گچ کشته می شود.) آنگاه مخلوط گچ و خاک را درون آب به اندازه ای می ریزند که که سطح گچ و خاک از سطح آب بالاتر بیا ید و تقریبا آب دیده نشود آنگاه این مخلوط را تقریبا ۵تا ۶ دقیقه بحال خود گذاشته و بعد از یک گوشه ملات را هم زده وازآن استفاده می کنند.